Aerobik enerji oluşumu nedir ? Organizmanın
oksijenli enerji oluşum sistemidir. Burada hücre düzeyinde kan
aracılığı ile gelen oksijen, enerji verici maddeleri yakar. İnsan
organizması genelde aerobik yaşam (oksijenli ortamda) süren bir
canlıdır. Burada solunan hava akciğerde alveolleri (hava keseleri)
doldurur. Alveollerin (hava keseleri) çevresi kapiller (kılcal)
damarlarla örümcek ağı gibi örülüdür. Burada kılcal damarların içindeki
kanda bulunan ve eritrositlere(alyuvarlar) kırmızı rengini veren bir
demiroksit bileşimi olan hemoglobin, alveollerin(hava keseleri) içindeki
havada bulunan oksijenle difüzyon yolu (az yoğun ortamdan, çok yoğun
ortama geçiş)ile birleşir ve oksihemoglobin yapar. Bu madde kan içinde
kalbe gelir ve kalp onu hücre düzeyine kadar pompalar. Hücre düzeyine
kadar pompalar. Hücre düzeyinde hemoglobin karbondioksitle birleşip,
oksijeni bırakır ve tekrar kalbe gelip, kirlenmiş kanın temizlenmesini
sağlar. İşte burada hücre düzeyine gelen oksijen, enerji verici
maddeleri öncelikle karbonhidrat(şekerler) yakar ve aerobik yolla
(oksijenli yol) enerji (atp)oluşur.
Aerobik güç nasıl geliştirilir ? İnsan
organizmasının, aerobik gücünün (Bu uygulamada dayanıklılık olarak
bilinir), yani oksijenli enerji oluşum sistemlerinin güçlendirilmesi
için geliştirilen çeşitli antrenman yöntemleri vardır. Bu yöntemler
genelde şu ana başlıklar altında toplanır: a-Maraton tipi antrenman
:Burada kısmen yavaş uzun mesafe koşular (Spor türüne göre yüzme de
olabilir) söz konusudur. b-İnterval antrenman:Aralı antrenman adı da
verilen interval çalışma, sporcuların aerobik güçlerini en süratli
geliştiren antrenman metodudur. İnterval çalışmanın dört temel unsuru
vardır. Bunlar sırasıyla mesafe, ara, tempo ve tekrar sayısıdır. Kısaca
MATT ile ifade edilir. İnterval antrenman iki çeşittir. Bunlar extensiv
(yaygın) internal ve intensiv (yoğun)interval. c-Fartleks:Tempolu oynaş
koşusu diye de adlandırılan bu antrenman şeklinde sporcular minimum
30-45 dakika arasında engebeli arazide, çeşitli çıkışlar, inişler
yaparlar.
Anaerobik enerji oluşumu nedir ? Organizmanın
oksijensiz enerji oluşum sistemidir. İki bölümü vardır: ATP-CP’li
sistem (alaksit) ve laktik asitli sistem (laktasit). Tüm fiziksel
aktiviteler sırasında önce kas hücresi içinde bulunan hazır ATP
(adenozintrifosfat) devreye girer. Daha sonra eğer ortamda yeterli
oksijen yoksa enerji verici maddeler oksijensiz olarak yakılırlar. Bu
işlem sonunda laktik asit (süt asidi) adı verilen bir yan ürün ortaya
çıkar. İşte bu sisteme de laktik asitli sistem de laktik asitli sistem
denir.
Anaerobik güç nasıl geliştirilir ? İnsan
organizmasının anaerobik gücü genel olarak, aerobik güçten daha zor
geliştirilen bir özelliktir. Burada temelde iki noktadan hareket edilir.
Bu noktalar;supramaksimal (maksimalüstü) yüklenmeler ve tekrar
metodudur. Özellikle supramaksimal (maksimalüstü) yüklenmeler ve tekrar
metodu ile organizmanın laktik aside (süt asidi) olan dayanıklılığı
artırılır. Bu yüklenmeler devamlı yüklenme yönteminden daha kısa süreli,
fakat daha yoğundur.
Steady state (hazır durum) nedir ? Steady
state (hazır durum);bir fiziksel aktivite sırasında o fiziksel aktivite
için gerekli olan enerjinin sağlandığı, alınan oksijen ile kullanılan
oksijenin dengelediği durumdur. Fiziksel aktivite sırasında aktiviteye
uyum için kalp vurum sayısında lineer (çizgisel) bir artış görülür. Bu
artış eğer steady state (hazır durum) sağlanmış ise durulur, kalp vurum
sayısı dengelenir ve değişiklikler minimale indirgenir. Burada alınan ve
harcanan oksijenin dengelenmesi söz konusudur. Genelde fizyologlar
tarafından organizmanın steady state (hazır durum) haline gelmesi, kalp
vurum sayıları arasındaki farkın dakika 5’in altına düşmesi olarak kabul
edilir.
Kalp vurum sayısı (nabız) nasıl sayılır ? Kalp
vurum sayısı antrenman sırasında genelde iki noktadan alınır. Bu
noktalar el bileğinde arterioradialis ve boyundaki arteriocarotis’tir.
Kalp vurum sayısı normalde bir dakika süre zarfında sıfırdan başlamak
koşuluyla alınır. Ama antrenman pratiği içinde bir dakikalık sürede kalp
vurum sayısında düşme görüleceğinden, genelde 10 veya 15 saniyelik
sürelerle kalp vurum sayısı alınır. 10 saniye alındığında bulunan sayı
6, 15 saniye alındığında bulunan sayı 4 ile çarpılır. Burada
unutulmaması gereken nokta 10 saniye alındığında + 6, 15 saniye
alındığında +4 hata payı olacağıdır.
Hangi spor dalında, hangi enerji oluşumu etkindir ? Spor
dallarında enerji oluşum sistemlerinin hangisinin etkin olduğu çeşitli
araştırmacılarca ortaya konulmuştur. Kuşkusuz bir fiziksel aktivite
sırasında tüm enerji oluşum sistemleri kullanır. Ama burada önemli olan
hangisinin etkinliğinin daha yoğun olduğudur. İşte bu aşamada spor
dalları enerji oluşum yolları açısında çeşitli sınıflandırmalara
ayrılmıştır. Süresel olarak değerlendirildiğinde, bir dakika ve altında
süren tüm aktivitelerde etkin olan enerji oluşum şekli anaerobik enerji
oluşumudur. Örneklemek gerekirse 100 m, 200 m 400 m, uzun atlama, yüksek
atlama, sırıkla yüksek atlama. gülle atma, 50 m ve 100 metre yüzme,
bisiklet pist yarışları, cirit atma, disk atma, çekiç atma, kayakta
slalom ve iniş yarışları v. b gibi spor dalları da etkin olarak
kullanılan enerji oluşumu anaerobiktir. 5. 000 m, 10. 000 m, 20. 000 m,
maraton bisiklet yol yarışları, yürüyüş, kayak kros, kürek çekme v. b
gibi spor dalları da aerobik enerji oluşumunun etkin olduğu dallardır.
Futbol, basketbol, voleybol, hentbol gibi takım oyunları göz önüne
alındığında, burada her iki oluşum sisteminin de etkinlikleri söz
konusudur. Örneklemek gerekirse bir futbol, basketbol veya hentbolde
hızlı hücum sırasında atılan deparlarda yoğun olarak anaerobik enerji
oluşumu devrededir. Ama bu deparların ardından geriye jog ile
dönüşürler, savunma alanından hücum alanına geçişte paslaşmalar, süratli
olmayan top sürmelerde aerobik enerji oluşumu devrededir. Sportif
oyunlarda kullanılan enerji oluşum sistemleri iç içe geçmiştir. Birlikte
kullanılır. Ama bu takım oyunlarını süresel olarak değerlendirdiğinizde
2 x 45 dakika süren bir futbolun, 2 x 20 dakika süren bir basketbolun
ve 2 x 30 dakika süren bir hentbolün aerobik etkinliğinin tartışılmaması
gerekir.
